مفهوم دولت الکترونیک

در ابتدا چند تعریف از دولت الکترونیک ارائه می شود:

مفهوم دولت الکترونیک، معادل فراهم سازی امکان استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی به صورت مستقیم به مشتری، به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته می‌باشد.
دولت الکترونیک شیوه‌ای برای دولتها به منظور استفاده از فناوری جدید می‌باشد که به افراد تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت خدمات وارائه فرصتهای گسترده‌تر برای مشارکت در فرایندها و نهادهای مردم سالار را اعطا می‌کند.
دولت الکترونیک، یک دولت ارقامی دیجیتالی بدون دیوار و یک دولت بدون ساختمان و سازمانی مجازی است که خدمات دولتی را به صورت بلاواسطه به مشتریان ارائه می‌دهد و موجب مشارکت آنان در فعالیتهای سیاسی و اقتصادی می‌گردد.
دولت الکترونیک یک شکل پاسخگویی دولت می‌باشد که بهترین خدمات دولتی را به صورت بلافصل به شهروندان ارائه می‌دهد و آنها را در فعالیتهای اجتماعی شرکت می‌دهد.
دولت الکترونیک، معادل استفاده از فناوری به منظور تسهیل امور دولت از طریق ارائه خدمات و اطلاعات کارا و موثر به شهروندان و شرکتهای تجاری و تولیدی می‌باشد.
دولت الکترونیک، ترکیبی از تکنولوژی های فناوری اطلاعات بر بستر شبکه وب اینترنت یا شبکه ملی اطلاعات به منظور ارائه خدمات به طور مستقیم به عامه مردم است.

حال پس از ارائه چند تعریف کلی از دولت الکترونیک به بررسی مشتریان و ذینفعان اجرای دولت الکترونیک می‌پردازیم:
مشتریان دولت الکترونیک را می‌توان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد

• شهروندان
• بنگاههای اقتصادی
• موسسات دولتی

مشتریان دولت الکترونیک از طریق پایگاههای اینترنتی خدمات دولت الکترونیک می‌توانند در فعالیتهای اجتماعی. سیاسی و اقتصادی شرکت نمایند. یکی از اهداف اساسی دولت الکترونیک تحقق بخشیدن به مردم سالاری الکترونیک می‌باشد که تمامی شهروندان بتوانند در سرنوشت خویش به صورت غیرفیزیکی و در فضای مجازی نیز دخالت داشته باشند. با این عمل و با مشارکت گسترده مردم در واقع دولت ماهیتی رسمی در فضای مجازی به خود می‌گیرد و شهروندان می‌توانند بطور کامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاههای اقتصادی و موسسات دولتی می‌توانند از طریق دولت الکترونیک فعالیتهای گوناگونی نظیر موارد زیر را انجام دهند :
پرداخت مالیات و عوارض، تجدید گواهینامه، دریافت و تجدید جواز کسب، ثبت شرکت، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، ثبت تولد و مرگ، انجام فعالیتهای مالی و اعتباری، شرکت در انتخابات، پرکردن فرم‌های الکترونیک برای مقاصد مختلف، بازدید از موزه‌ها، استفاده از کتابخانه‌های مجازی، تعامل با نهادهای مختلف دولتی و تجاری و اجتماعی، پرداخت صورت حسابهای مختلف مثل صورت حساب آب و برق و تلفن و گاز، دریافت اجازه ساخت و ساز ساختمان، دریافت اطلاعات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و موارد دیگر.
حوزه دولت الکترونیک به عنوان یکی از حوزه های زیر مجموعه فناوری اطلاعات، امروزه این امکان را برای دولتها بوجود آورده است تا با استفاده از فناوریهای نوین اطلاع رسانی، اطلاعات و خدمات مورد نیاز جامعه را به سادگی، به سرعت و به شیوه ای کارآمد در حداقل زمان و با کمترین هزینه ارائه نمایند. اینترنت بهترین شیوه برای ارائه خدمات و اطلاعات است. مشتریان شاید دوست نداشته باشند که به کیوسک های ارائه خدمات مراجعه کنند و یا اینکه برای گرفتن خدمت، در صف بایستند. حال اگر تسهیلاتی ایجاد شود که آنها از منزل خدمات و اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت کنند، رضایت مندی مشتریان در این زمینه فراهم خواهد شد و دردسرهای کارکنان نیز کاهش می یابد.شرکت مهندسی سازه اطلاعات سامان با سابقه چند ساله در زمینه اجرای پورتال خدمات الکترونیک برای نهاد های دولتی و غیر دولتی بزرگ کشور، و همچنین راه اندازی وبگاه های اینترنتی خدمات محور، پروژه های مختلفی را بویژه برای بانک ها و بیمه های مطرح کشور انجام داده است.
دولت الکترونیک به ارائه اطلاعات و خدمات دولتی پیوسته از طریق اینترنت یا سایر روش های دیجیتال به مردم، اطلاق
می گردد. انقلاب دولت الکترونیک قابلیت آن را دارد تا بخش دولتی را تغییر شکل دهد و رابطه میان دولت و شهروندان را از نو پایه ریزی نماید. در این صورت سازمان های دولتی، موظف خواهند بود تا روابطشان را با شهروندان، تجار، کارمندان دولت و سایر مؤسسه های دولتی و خصوصی تنظیم کنند. چنین دولتی موقعیتی را فراهم می آورد تا ارائه خدمت به شهروندان را بهبود بخشد . شهروندان باید قادر باشند تا خدمات واطلاعات را در هر زمان ممکن بر اساس استانداردهای جاری کسب کنند و به همراه تجار و دولت های محلی و مرکزی بتوانند گزارش های مورد نیاز را بدون لزوم استخدام حقوقدان و حسابدار تهیه کنند. کارمندان دولت باید بتوانند خدمات خود را به همان سادگی، با همان بازده واثر بخشی همتایان خود در بخش تجاری ارائه دهند. در این راستا یک راهبرد اثر بخش به شکل قابل توجهی به بهبود بخش دولتی کمک می نماید . این راهبرد شامل این اهداف است :

تسهیل ارائه خدمات به شهروندان

• حذف لایه های زائد مدیریت دولتی
• فراهم کردن امکان دسترسی آسان شهروندان، تجار و کارمندان سایر سطوح دولتی به اطلاعات و خدمات دولتی
• تسهیل فرایند های اجرایی مؤسسه ها و کاهش هزینه ها از طریق یکپارچه سازی و حذف سامانه های مازاد و ...
• کارآمد ساختن عملیات دولتی جهت تضمین پاسخگویی سریع به نیازهای شهروندان .

مزایای دولت الکترونیک :
جامعه اطلاعاتی، بسیاری از سازمان ها را وادار می کند تا ابتکارهای مربوط به دولت الکترونیک را جهت نیل به اهداف و موقعیت های ذیل پذیرا باشند :

1. ارائه خدمات دولتی الکترونیک ویکپارچه : سازمان های دولتی ورای ارائه خدمات پیوسته می توانند خدماتی با ارزش افزوده و منسجم ارائه نمایند . آنها قادر خواهند بود تا به جای سرگردان کردن مردم میان چند اداره یا پایگاه اینترنتی مختلف جهت دریافت تأییدیه های دولتی، به آنها امکان دهند تا امور خود را تنها از یک نقطه دسترسی انجام

دهند .

2. رفع شکاف طبقاتی : دولت ها می توانند امکان دسترسی به فناوری جدید را برای مردم و امکان آموزش های رایانه ای را برای جوانان و سالمندان از طریق برنامه های متنوع فراهم نمایند .

3. امکان آموزش مادام العمر: اندیشه تمام نشدن آموزش با پایان یافتن دوران مدرسه ، امروزه از طریق آموزش از راه دور تحقق یافته است . جامعه ای با نیروی کار فرهیخته که از مختصات دولت الکترونیک است ، نیازمند آن است که به طور پیوسته از آموزش های پیشرفته و فردی برخوردار باشد .

4. بازسازی روابط میان دولت ها با مردم : به جای تأمین خدمات یکسان برای همه ،دولت ها می توانند به کمک فناوری جدید با مردم به صورت افرادی مجزا عمل و به آنها خدمات شخصی ارائه نمایند . در این صورت شهروندان در روابط خود با دولت ، احساس مسئولیت بیشتری می کنند و اعتماد و اطمینان خود را نسبت به بخش دولتی دوباره به دست می آورند .

5. توسعه اقتصادی : دولت ها می توانند با ارائه خدمات پیوسته به بازرگانان آنها را در امورشان یاری دهند . اتصال به شبکه و استفاده از ابزار شبکه ، آن ها را در اموری چون اخذ مشاوره و انگیزه های مالی کمک می کند . به علاوه ، آن ها قادر خواهند بود تا از مزایای به روز بودن، ارتباط نزدیک تر با مشتریان ،ورشد وتوسعه محلی و جهانی بازارهای خود بهره مند شوند .

6. ایجاد یک نوع حکومت مشارکتی : دولت الکترونیکی می تواند به یک مردم سالاری مستقیم منتهی گردد . هم اکنون نیز برخی دولت ها در سطح محلی ، از مناظره ها و تریبون های آزاد بحث و گفتگو ، و رای گیری های اینترنتی در جهت بهبود فرآیندهای تصمیم سازی خویش حمایت می نمایند .

معایب دولت الکترونیک:

• هزینه سنگین آموزش و سرمایه گذاری
• وابستگی زیاد به کامپیوتر
• شکاف دیجیتالی
• خطر حمله های دیجیتالی

ضرورت ایجاد دولت الکترونیک
به عنوان ضرورت توجه به اندیشه دولت الکترونیک ، عوامل متعددی را می توان نام برد که مهمترین آنها عبارتند از :
الف – رسیدگی به بحران کاهش اعتماد به دولت
در دهه های اخیر مردم احساس می کنند که از دولت ها فاصله گرفته اند . این مسئله در دیدگاه جوانان نمود بیشتری دارد . چرا که در دوره ای زندگی می کنند که در برخی کشورها ضعف های سیاسی و اقتصادی و نیز ضعف های عمومی موجب تکدر ذهن آنان نسبت به دولت و خدمات دولتی شده است . مردم امروزه از خدمات دولتی به عنوان فرآیندی زمان بر ، هزینه بر ، پردردسر یاد می کنند ، در حالی که اندیشه دولت الکترونیک می تواند این تصور را کاملاً تغییر دهد . دولت الکترونیک قابلیت آن را دارد که رابطه میان دولت و مردم را به طور کلی متحول کند و خدمات دولتی را کاملاً بهبود بخشد .
ب – خواست و انتظار مردم
در این مرحله سئوال اساسی آن است که مردم از دولت الکترونیک چه انتظاری دارند ؟
آنچه مردم واقعاً از دولت الکترونیک انتظار دارند ، ارتباط بهتر و ساده تر با نمایندگانی است که به آن ها رأی داده اند . آن ها می خواهند که دولت نسبت به خواست شان بیشتر پاسخ گو باشد و انجام امور و تعاملات میان آنها را بهبود بخشد . مردم می خواهند که نقش مؤثرتر و شفاف تری در فرآیندهای مرتبط با دولت داشته باشند . در یک نظر خواهی که توسط یکی از مراکز تحقیقاتی امریکا انجام گرفته است ، دو مورد از مهمترین انتظارات مردم از دولت الکترونیک عبارت بودند از : پاسخ گویی بیشتر دولت ، و دسترسی بیشتر و بهتر به اطلاعات دولتی ، آن ها خواهان آن هستند که بتوانند به خدمات دولتی از هر جای ممکن ، خانه ، اداره و یا هر نقطه جغرافیایی دیگر ، بدون هیچ گونه محدودیتی در زمینه ی نحوه ی دستیابی ( از طریق رایانه شخصی ، تلفن همراه ، بی سیم ، تلویزیون شبکه ای ) دسترسی داشته باشند .
پ- نسل جوان دیجیتال
برای نسل فعلی رهبران دولتی ، پیشتازان جوانی که صفحه کلیدها و ارتباطات بی سیم، بخشی از ابزار ارتباطی شان محسوب می شود، توجه جدی به فن آوری جدید یک امر محتوم است .
رسانه ی الکترونیک از مدت ها پیش نقش عمده ای در زندگی کودکان و نوجوانان ایفا نموده و اکنون بسیاری از آن ها از داشتن ابزار رسانه ای شخصی خویش در شعف هستند . آنها همچنین در دنیایی رشد می کنند که از شبکه های اطلاعاتی ، ابزار دیجیتال ، و شعار ارتباط ابدی اشباع است .
ت- صرفه جویی در هزینه ها
دولت الکترونیک اگر به خوبی پیاده شود، به معنی کارآمدتر شدن دولت با هزینه ای کمتر برای مردم ( پرداخت کنندگان مالیات ) خواهد بود . دولت الکترونیک، هزینه ی تعاملات میان مردم و حکومت ونیز میان سطوح مختلف حکومتی را کاهش می دهد . تجربیات سال های اخیر نشان داده است که دسترسی مردم به اطلاعات دولتی از طریق شبکه ، هزینه دولت ها را به طور قابل توجهی کاهش داده است . با تأمین دسترسی عمومی الکترونیک و خدمات پیوسته ، به عنوان اهداف عمومی ، دولت توانسته است کار ایجاد قراردادن اطلاعات به صورت پیوسته در شبکه های خانگی ، فضای خدمت رسان ، طراحی وب ، پایگاه اطلاعاتی و غیره را با هزینه ای کمتر از هزینه های کوتاه مدت ، انجام دهد . دولت ها می توانند خدمت به مراجعین را با به کارگیری ابتکارهای دولت الکترونیک که اقدام های مؤسسه ها و سرمایه گذاری مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکپارچه می سازند ، بهبود بخشند . این ابتکارها می توانند سرمایه های هنگفتی را از طریق صرفه جویی ناشی از کاهش دیوان سالاری های اضافی ، ایجاد نمایند .